Prvo moderno doba – Vinča belo brdo

Projekat uređenja neolitskog arheološkog nalazišta Belo brdo, nedaleko od Beograda, po kojem je čitava Vinčanska kultura dobila naziv.

Opis projekta

Arheološko nalazište Belo brdo je jedno od najznačajnijih lokaliteta neolitske kulture poznato po počecima urbanog života u zajednicama, razvoju kreativnosti i umetničkog zanatstva, kao i tehnološkoj revoluciji – prvog topljenja metala na svetu. Vlada Republike Srbije uložiće više od 3 miliona evra kako bi nalazište postalo nezaobilazna kulturno-turistička destinacija i centar izvrsnosti za proučavanje neolitske kulture u Evropi.

Projekat implementira Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, u direktnoj saradnji sa nacionalnom platformom Srbija stvara u okviru Kabineta predsednice Vlade Republike Srbije, Ministarstvom kulture i informisanja, Ministarstvom za trgovinu, turizam i telekomunikacije, Gradom Beogradom i Muzejom grada Beograda.

SANACIJA KLIZIŠTA

U poslednje dve decenije se usled posledica klizišta obrušilo i nepovratno izgubilo nekoliko stotina kubika najvrednijih delova lokaliteta. Uz podršku Ambasadorovog fonda Vlade SAD-a, 2020. godine otpočeo je projekat izgradnje potpornih šipova na obaloutvrdi i kontra-tega od armirane zemlje, kao i rešavanje statike najugroženijeg dela profila kroz zaštitna arheološka iskopavanja koja će kaskadnim iskopom rešiti dugoročno problem opterećenja tog dela lokaliteta. U planu je i izrada studije i projektne dokumentacije za otklanjanje atmosferskih i otpadnih voda koje su prepoznate kao jedan od ključnih razloga za nastanak klizišta. Pored tehničke realizacije projekta koju nadgleda Institut za vodoprivredu „Jaroslav Černi“, vrši se i kontrola uticaja na zaštitu kulturnog nasleđa u saradnji sa UNESKOM.

RAZVOJ TURISTIČKOG BRENDA

Održivi razvoj lokaliteta podrazumeva razvoj turističko-kulturne ponude, uz zaštitu kulturnog nasleđa i podizanje naučno-istraživačkih kapaciteta. U toku je izrada Strategijskog master plana i Studije opravdanosti za proglašenje turističkog prostora koja će definisati granice turističkog prostora, ponuditi najbolji model upravljanja i predložiti investicioni plan ulaganja u nedostajuću infrastrukturu. Poseban doživljaj za turiste je mogućnost prilaska arheološkom nalazištu direktno sa Dunava. U tom smislu, planira se maksimalno iskorišćavanje vodnih kapaciteta za prateću turističku infrastrukturu, kao i izgradnja zelenog koridora sa pešačko-biciklističkom stazom, koji počinje uz obalu lokalne reke Bolečice i nastavlja se Dunavom sve do kraja lokaliteta. Za te potrebe biće kreiran i poseban program tako da turisti već samim ukrcavanjem u centru Beograda započinju svoju pustolovinu kroz vinčanski neolit.

URBANISTIČKO-ARHITEKTONSKO UREĐENJE

U martu 2022. raspisan je međunarodni konkurs za urbanističko-arhitektonsko uređenje čitavog prostora sa priobaljem, a pobedničko rešenje očekuje se do 15. septembra. Pored vizitorskog centra sa muzejom i prateće turističke infrastrukture predviđene Strategijskim master planom, lokalitet Belo brdo postaće i svojevrsni „muzej na otvorenom“ – posetioci će moći da vide, a ponekad i učestvuju u samim arheološkim iskopavanjima, koja će postati deo stalne postavke na otvorenom. Planirana je i izgradnja arheološkog parka sa sadržajima za decu i porodice, kao i projektovanje velikih zelenih površina za odmor i rekreaciju. Tokom 2022. godine se izrađuje projektna dokumentacija, a u 2023. godina počinju građevinski radovi.

NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI CENTAR

Vizija lokaliteta Belo brdo je ne samo da postane centar za prezentaciju i popularizaciju kulturnog nasleđa neolita, već i pokretač razvoja. U okviru naučno-istraživačko-razvojnog centra radiće se na razvijanju multidisciplinarnih metoda sa ciljem povezivanja arheologije sa drugim naukama poput hemije, fizike, informacionih tehnologija i genetike. Posebno će se raditi na razvoju inovativnih pristupa u upotrebi digitalnih tehnologija, pre svega za arheološka istraživanja, ali i šire. Pored istraživačke, centar će se baviti i projektnom i uslužnom delatnošću kako bi se obezbedio samoodrživi razvoj i centar pozicionirao ne samo kao lider u regionu, već u Evropi i svetu. Posebna pažnja posvetiće se popularizaciji nauke i edukativnoj delatnosti u saradnji sa obrazovnim institucijama, nevladinim organizacijama i lokalnim stanovništvom. Arheološko nalazište Belo brdo sa naučno-istraživačko-razvojnim centrom postaće hub razvoja, inovacija i inspiracije.

INKLUZIVNI RAZVOJ LOKALITETA

Vinčanska kultura postavila je temelj za razvoj modernog društva i, kao takva, predstavlja neizostavni deo evropske i svetske kulturne baštine. Arheološki lokalitet Belo brdo u Vinči po kojem je cela kultura dobila naziv je, pored međunarodnog značaja, najpre značajan za zajednicu koja već godinama u kontinuitetu tu živi. U tom smislu, ključne aktivnosti projekta usmerene su upravo na uključivanje i osnaživanje lokalne zajednice – od lokalnih obrazovnih ustanova do pojedinačnih građana i građanki. Cilj ovih aktivnosti jeste podizanje svesti kod lokalnog stanovništva o značaju nalazišta, njihovo uključivanje u dalji razvoj lokaliteta i proces donošenja odluka, kao i osnaživanje kroz predstavljanje prilika za ekonomsku i kulturnu delatnost u cilju održivog razvoja.

O vinčanskoj kulturi

Vinčanska kultura termin je koji obuhvata period kasnog kamenog doba (5300. – 4500. godine pre n.e.) tokom kojeg se desio, do tada, nezabeležen eksplozivan rast kreativnosti, tehnološkog napretka i rasta populacije na površini koja danas obuhvata celokupnu teritoriju Srbije, delove Grčke, Bugarske, Rumunije, Mađarske, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Severne Makedonije, Crne Gore. Vinčanska kultura ime je dobila po naselju u Beogradu, gde je profesor Miloje Vasić 1908. godine pronašao prve dokaze ove izuzetne kulture. Ubrzo potom, Vinča je na svetskom nivou prepoznata kao jedna od najznačajnijih arheoloških kultura i neizostavna karika u razvoju modernog društva. Jedan od ključnih preduslova za to bilo je stalno naseljavanje ljudi i formiranje zajednica – revolucionarni čin koji je promenio razvojni tok civilizacije.

Prve višespratne građevine

Vinačanci prvi put u istoriji grade višespratne građevine sa veoma razvijenim sistemom grejanja i to 2.500 godina pre izgradnje piramida u Gizi.

Kreativnost i vrhunsko zanatstvo

Svaki aspekt života u Vinči duboko je prožet estetikom. Obična posuda za jelo, nakit, pa čak i oružje, u njihovim rukama, postaje remek delo estetike i funkcionalnosti.

Prvo topljenje metala

Prvo topljenje metala u svetu dogodilo se u Vinči. Izlivanjem nekoliko kapi metala u vatri, Vinčanci pokreću revolucionarnu bujicu koja zauvek menja tok civilizacije.

Od ideje do moderne Evrope

Stalno naseljavanje ljudi, akumulacija znanja, rada i specifičnih društvenih odnosa omogućili su Vinčancima da stvore ono što svet do tada nije video. Povoljan položaj na rekama i razvijena mreža trgovine, Vinču čine frankfurtskim aerodromom neolitske Evrope. Sve ovo je pokrenulo dinamičnu razmenu ne samo dobara već i ideja koje su pronašle svoj put širom Evrope, ali i van njenih granica, čineći Vinču prvim modernim dobom.